Η
Αισθητική ως Ψευδαίσθηση και ως Απογοήτευση
* Το κείμενο είναι μετάφραση
από το βιβλίο τou Jean Baudrillard, Illusion, disillusion esthetiques, Sens & Tonka editeurs, Paris, 1997.
Μετάφραση ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Δεν έχω νοσταλγία για τις παλαιές αισθητικές αξίες
Συνέντευξη στην Geneviéve Breerette
Geneviére Breerette:
Στις 20 Μαΐου του 1996 δημοσιεύσατε στην ²Liberation² ένα
σύντομο άρθρο σας με τίτλο ² η
συνωμοσία της τέχνης ’’ στο οποίο αναφέρετε ότι η σύγχρονη τέχνη είναι
αντικουλτούρα, είναι ένα τίποτε. Ποία έργα, ποίες εκθέσεις σας ενέπνευσαν αυτή
τη σκέψη;
Jean Baudrillard:
Θεωρώ ότι έγινε μία
παρανόηση και η παρανόηση έγκειται στο γεγονός ότι ουσιαστικά η τέχνη δεν ήταν
το πρόβλημα μου, αλλά δεν προσπάθησα και
να κρύψω τις απόψεις μου. Δεν είχα ως στόχο την τέχνη ούτε προσωπικά τους
καλλιτέχνες. Η τέχνη με ενδιαφέρει μόνο σαν αντικείμενο από άποψη
ανθρωπολογική. Δηλαδή ως αντικείμενο, πριν της αποδοθεί κάποια αισθητική αξία, έτσι, δηλαδή όπως
εξελίχθηκε. Εξάλλου έχουμε την τύχη να
ζούμε σε μία εποχή στην οποία η αισθητική αξία όπως και οι άλλες αξίες
βρίσκονται σε κρίση, ή θα λέγαμε ότι
βρίσκονται σε μία ιδιότυπη κατάσταση.
Δεν είχα πρόθεση να
ενταφιάσω την τέχνη. Αν μιλάω για τον θάνατο του πραγματικού, αυτό δεν σημαίνει
ότι αυτό το επίπεδο δεν υπάρχει πια, κάτι τέτοιο θα ήταν ηλίθιο. Αλλά
κατανοείται έτσι. Δηλαδή το να μην μπορώ να κάνω κάτι σχετικά με το πραγματικό
. Τι γίνεται όμως όταν δεν έχεις ένα
σύστημα αναπαράστασης για να συμβολίσεις αυτό το επίπεδο; Τι ακριβώς γίνεται
όταν δεν υπάρχει πια ένα πρόσφορο σύστημα αξιών αισθητικής ικανοποίησης; Η τέχνη δεν
έχει το προνόμιο να αποφύγει αυτήν την πρόκληση, αυτήν την περιέργεια. Θα
πρέπει μάλλον να εκπληρώσει και αυτή την πρόκληση: Η τέχνη
θεμελιώνεται από το να ξεφεύγει από την κοινοτοπία και να διατηρεί με ένα
πείσμα αδιάλυτο το μονοπώλιο, της υπερβατικής αξίας του
υψηλού και αυτό το επιδιώκει
αποφασιστικά. Θέλω να πω ότι πρέπει να
απαιτεί τις ίδιες αξιώσεις τόσο την τέχνη
όσο και για κάθε τι άλλο.
Δεν αναφέρετε κανένα άλλο καλλιτέχνη μόνο τον Andy Warhol, για τον
οποίο μιλάτε εγκωμιαστικά και για τον οποίο ισχυριζόσαστε ότι οι απόψεις του δεν είναι αντιδραστικές
όπως έχει ειπωθεί.
Αν κάνω μία αναφορά στον Warhol είναι γιατί εκείνος επανακαθορίζει τα όρια της
τέχνης. Τον κρίνω και τον αξιοποιώ από μια ανθρωπολογική άποψη της εικόνας. Δεν
τον αποκαθιστώ αισθητικά. Εξάλλου τι θα έπρεπε να πω: ²Αυτό το έργο είναι ένα τίποτε εκείνο δεν είναι²;
Όμως αν μου επιτρέπετε θα έλεγα, ότι σχεδόν για το σύνολο της σύγχρονης τέχνης
είπατε ότι είναι ένα τίποτε...
Δεν διεκδικώ την αλήθεια.
Άλλωστε ο καθένας ας το δει όπως θέλει. Αν αυτό που λέω δεν έχει αξία μπορεί να
το αφήσει.
Στην πραγματικότητα αυτό το
άρθρο γράφηκε λίγο βιαστικά. Δεν θα έπρεπε να το αφήσω να παραμείνει έτσι. Θα
έπρεπε να πω, ότι υπάρχει στη σύγχρονη τέχνη μία σκιά, η καλύτερα ένας κόκκος ασημαντότητας, - αλλά τι πράγμα είναι η ασημαντότητα; Είναι ακριβώς
αυτό το τίποτε. Το άρθρο μου θα μπορούσε
να χαρακτηρισθεί αντιφατικό. Σε κάποιο σημείο εξάγω την ασημαντότητα από το
τίποτε, δηλαδή λέω ότι η τέχνη είναι το
τίποτε και σε κάποιο άλλο σημείο, λέω ότι η ασημαντότητα είναι μία φανταστική
μοναδικότητα. Αυτό ίσως θα μπορούσαν να το χαρακτηρίσουν κάποιοι ως κριτική. Δεν ξέρω ίσως στο κείμενό μου
αντανακλά κάποιο χιούμορ, μία ψυχική διάθεση, ή κάτι τέτοιο. Το γεγονός ότι
περάσαμε από την τέχνη σ’ ένα είδος διαισθητικότητας της κοινοτοπίας είναι
πραγματικά τύχη... και αυτό προκύπτει από τον Duchamp.
Δεν έχω να αντιτάξω κάτι
στον Duchamp, στήνει όμως ένα φανταστικό κόλπο επί σκηνής. Αλλά είναι επίσης γεγονός ότι έβαλε σε
κίνηση μία διαδικασία με την οποία σήμερα, συμπερασματικά θα λέγαμε, ότι
είμαστε όλοι συνένοχοι. Θέλω να πω ότι στην καθημερινή ζωή έχουμε αυτή την ²ready - madizzazione² η εκείνη την δι-αισθητικότητα όλων όπου στην
πραγματοποίησή της καταργείται η ψευδαίσθηση.
Είναι αυτή η καταπληξία της
χυδαιότητας της τέχνης, και η τέχνη βρίσκεται μέσα σ’ αυτήν χυδαιότητα, ή τέλος πάντων σ’ αυτό το σχετικό και συνένοχο
παιχνίδι... από την συνενοχή στην συνωμοσία... στο οποίο είμαστε όλοι μέσα.
Αυτό λοιπόν δεν το αρνούμαι χωρίς βέβαια να έχω και κάποια νοσταλγία για τις παλαιές αισθητικές αξίες.
Τι είναι η τέχνη για σας.
Η τέχνη είναι φόρμα. Φόρμα
είναι οτιδήποτε δεν έχει ιστορία. Αλλά έχει ένα πεπρωμένο. Υπήρχε όμως ένα
πεπρωμένο της τέχνης. Σήμερα, η τέχνη κλίνει προς την αξία αλλά δυστυχώς σε μία
δυσμενή στιγμή των αξιών. Αξίες: αισθητική αξία, εμπορική αξία... αξία είναι
οτιδήποτε αποκτά εμπορευματοποίηση, ο,τιδήποτε ανταλλάσσεται. Οι φόρμες δεν
ανταλλάσσονται με κάτι άλλο παρά μόνο με τον εαυτό τους, αυτή η συνθήκη
αποτελεί την ψευδαίσθηση της αισθητικής. Για παράδειγμα χάσαμε την αφαίρεση από
την στιγμή στην οποία υπάρχει εκείνη η αποδόμηση του αντικειμένου, η αποδόμηση
του κόσμου και της πραγματικότητας. Αυτό αποτέλεσε και τον τρόπο ώστε να
αλλάξει η συμβολοποίηση του αντικείμενο με τον εαυτό του. Στη συνέχεια αυτό
έγινε μία απλούστατη εξέλιξη ψευδο-ανάλυσης, κάποια αλλοίωση της πραγματικότητας,
και ακόμη περισσότερο της αποδόμηση Ο,τιδήποτε άλλο χάθηκε στο κενό, ή στην
ενέργεια της επανάληψης.
Είδατε την έκθεση ²Informale² στο Centre
Pompidou, μέσα σ’αυτά τα θαυμάσια έργα προκύπτει αυτό το πρόβλημα?
Όχι. Η τέχνη μπορεί ακόμη να
έχει τη μεγάλη δύναμη της ψευδαίσθησης. Αλλά η μεγάλη αισθητική ψευδαίσθηση
έγινε δέσμευση. Αναλυτική διευθυνόμενη διάψευση, που μπορεί επίσης να ασκείται
μεγαλοφυώς – αλλά δεν είναι αυτό το πρόβλημα, το γεγονός είναι ότι μετά από
λίγο η τέχνη τρέχει γύρω από το κενό. Η τέχνη με άλλα λόγια μπορεί να γίνει ένα είδος κοινωνιολογικής ή
κοινωνικό-ιστορικής ή πολιτικής μαρτυρίας. Γίνεται μία λειτουργία ένα είδος
καθρέφτη, εκείνο δηλαδή το οποίο πραγματικά είναι ο κόσμος και στοιχηματίζω ότι
ακόμη και αυτή η φάση θα συμπεριληφθεί
στο εικονικό.
Προωθείται ίσως πιο μπροστά
από την αληφοθάνεια του κόσμου και του αντικειμένου, αλλά η τέχνη δεν στάθηκε
ποτέ ένα ζήτημα της αλήθειας, μάλλον
υπήρξε ένα ζήτημα της ψευδαίσθησης.
Δεν βρίσκετε ότι υπάρχουν καλλιτέχνες που τα καταφέρνουν καλά;
Αρκετά καλά θα μπορούσα να
πω...
Σκέφτεστε ότι έφθασε η στιγμή να το πείτε;
Δεν ασχολούμαι με τέτοιου
είδους αναφορές . Χωρίς να θέλω να φανώ κυνικός θεωρώ ότι δεν τίθεται θέμα προστασίας της τέχνης. Ο
περισσότερος προστατευτισμός της κουλτούρας πραγματοποιεί και περισσότερα
σκουπίδια, περισσότερα ανυπόστατα γεγονότα, ανυπόστατες προωθήσεις. Εδώ
φαίνεται να εισβάλει και το διαφημιστικό περιβάλλον της
κουλτούρας...
Λέω πολύ απλά ότι εκείνο το
οποίο με ενοχλεί είναι η υπεροψία της τέχνης. Και είναι δύσκολο να την
αποφύγεις, γιατί δεν ήλθε απλά.
πραγματοποιείται στην τέχνη με πρόθεση να υπερβεί τον κόσμο και με απαίτηση να
δώσει ένα υψηλό ουσιαστικό ίχνος, στα πράγματα.
Θα λέγαμε ότι έχει
πραγματοποιηθεί ένα ισχυρό επιχείρημα
της διανοητικής δύναμης. Πρόκειται για ένα διανοητικό racket που ασκήθηκε από
την τέχνη αλλά και από τον διάλογο ο οποίος αναφέρεται γύρω από την τέχνη. Δεν θα ήθελα να ισχυρισθώ ότι η τέχνη
δεν πεθαίνει ή ότι δεν υπάρχει πια.
πεθαίνει γιατί υπάρχει υπερβολικά. Είναι η κατάχρηση της πραγματικότητας που με
κάνει να απογοητεύομαι καθώς επίσης και η υπερβολή της τέχνης όταν αυτή
επιβάλλεται ως πραγματικότητα.
ΤΕΛΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ
